Klimaatzaak - Urgenda

Klimaatzaak tegen de staat

De Klimaatzaak is een inmiddels internationaal bekende rechtszaak tegen de Nederlandse Staat over het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 25% ten opzichte van 1990. Deze zaak is door Urgenda samen met bijna 900 mede-eisers aangespannen in 2013. In 2015 gaf de Rechtbank Den Haag Urgenda gelijk. Dat werd in 2018 in Hoger Beroep bevestigd door het Hof Den Haag. Daarna is de Nederlandse Staat in cassatie gegaan. Op 13 september 2019 kwam het onafhankelijke advies van de plv Procureur Generaal en de Advocaat Generaal, die adviseerden de vonnissen in stand te laten. Op 20 december 2019 volgde de uitspraak van de Hoge Raad: het cassatieberoep van de Staat werd verworpen. De Staat moet in het jaar 2020 25% minder broeikasgassen uitstoten dan in 1990.

Waarom een klimaatzaak?

Willen we niet dat het leven op aarde al in de tweede helft van deze eeuw zeer onaangenaam wordt, dan zal de uitstoot van broeikasgassen al voor 2020 sterk verminderd moeten worden. Dat blijkt uit een toenemend aantal verontrustende rapporten van wetenschappers en analyses van het IPCC , op basis waarvan bijna alle landen van de wereld in 2015 in Parijs hebben besloten dat we de temperatuurstijging op aarde zoveel mogelijk zouden moeten beperken tot 1,5 graad t.o.v. 1850.

Urgenda is de Klimaatzaak tegen de Staat gestart omdat de overheid de urgentie van het klimaatprobleem weliswaar erkent, maar te weinig maatregelen neemt om gevaarlijke klimaatverandering daadwerkelijk te voorkomen. De Nederlandse overheid heeft al maar dan tien jaar geleden verklaard dat industriële landen in 2020 tussen de 25 en 40% minder broeikasgassen zouden moeten uitstoten t.o.v. 1990. Dit verklaarden alle industriële landen aangesloten bij het Klimaatverdrag van de Verenigde Naties, gebaseerd op de wetenschap. Sindsdien is de uitstoot wereldwijd alleen maar omhoog gegaan. Bovendien erkenden diezelfde landen in Parijs in 2015 dat we de temperatuur op aarde niet verder zouden moeten laten oplopen dan 1,5 graad ten opzichte van het pre-industriële tijdperk. Vóór 2015 was het doel nog om de temperatuur niet verder op te laten lopen dan 2 graden. Inmiddels weten we dat twee graden temperatuurstijging al zorgt voor het verdwijnen van bijna al het koraal en het Noordpoolijs in de zomer, dus erkennen we dat we moeten streven naar een opwarming die zo veel mogelijk beperkt wordt tot maximaal 1,5 graad.

Waarom is de rechtszaak bijzonder?

Deze klimaatzaak is de eerste rechtszaak in Europa waarin een NGO (St. Urgenda) en 886 burgers de overheid voor de rechtbank aanspreken op de gevaarlijke gevolgen van klimaatverandering en stellen dat de overheid een zorgplicht heeft en daarom actie dient te ondernemen om de burgers te beschermen;
Bij de Rechtbank verklaarden de rechters dat de Nederlandse Staat inderdaad een zorgplicht heeft en onrechtmatig handelt jegens Urgenda door niet voldoende te doen. Dit deed de Rechtbank op grond van de onrechtmatige daad uit het Nederlands Burgerlijk Wetboek (24 juni 2015).
Vervolgens zei het Hof Den Haag in Hoger Beroep dat Urgenda in deze rechtszaak ook een beroep kan doen op art 2 en 8 uit het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en dat ook op grond van deze mensenrechten een zorgplicht aanwezig is (9 oktober 2018). Dit is de eerste rechtszaak wereldwijd waarbij een beroep wordt gedaan op mensenrechten ter bescherming van burgers tegen gevaarlijke klimaatverandering, waarbij dat beroep ook wordt gehonoreerd.
Op basis van de afspraken van landen bij het Klimaatverdrag, die door Nederland op allerlei plekken zijn herhaald en ondertekend, namelijk dat industriële landen de uitstoot van broeikasgassen 25% tot 40% zouden moeten reduceren in 2020 t.o.v. 1990, heeft de rechter Nederland bevolen de ondergrens te respecteren en tenminste 25% minder uit te stoten in 2020 dan in 1990.
De trias politica betekent ook dat je als burger naar de rechter kunt gaan, om bescherming te vragen tegen een inactieve overheid, die door veel te weinig te doen, een gevaarlijke situatie mede-creëert. De trias betekent niet dat je als overheid kunt doen wat je belieft en dat een burger daar nooit meer tegen op kan komen, als de overheid je niet voldoende beschermt.
Vanwege het bijzonder karakter van de klimaatzaak wordt deze met groeiende interesse in het buitenland gevolgd. Om deze reden heeft Urgenda zeer veel stukken uit deze zaak in het Engels laten vertalen zodat iedereen daar gebruik van kan maken. Zie hier de Engelse pagina met een korte introductie over de rechtszaak en ook een aantal andere internationale zaken die inmiddels lopen.
Zie hier http://climatecasechart.com/ een overzicht van klimaat rechtszaken wereldwijd

AANLOOP 2012 - 2013

IN AANLOOP NAAR DE KLIMAATZAAK – start in 2012

Brief aan de Staat

OP 12 november 2012 startten we met een brief aan de Staat waarin Urgenda de urgentie van het klimaatprobleem uiteenzet en de Staat vraagt om actie te nemen. Download hier de Brief aan de Staat van 12 november 2012.

Bijeenkomst Nieuwspoort

Op 14 november organiseerden we een bijeenkomst in Nieuwspoort Den Haag met (internationale) wetenschappers om de urgentie rond klimaatverandering te duiden en aan te kondigen dat de overheid tussen de 25 en 40% minder broeikasgassen zou moeten uitstoten in 2020 om de aarde niet verder te laten opwarmen dan 2 graden (dit was nog voor het akkoord in Parijs 2015). Een brief wordt maar door weinigen gelezen en we wilden ook graag uitleggen waarom we die brief gestuurd hadden. We hadden dus besloten om een bijeenkomst te organiseren in Nieuwspoort, vlakbij de Tweede Kamer, zodat politici en journalisten heel makkelijk aanwezig konden zijn. Voor die gelegenheid hadden we James Hansen uitgenodigd. James E. Hansen is een Amerikaans natuurkundige die tussen 1981 en 2013 aan het hoofd stond van het Goddard Institute for Space Studies van NASA. Hij werd daarna hoogleraar bij het departement Aard- en milieuwetenschappen van de Columbia-universiteit in de VS en hij leidde het “Program on Climate Science, Awareness and Solutions at Columbia University’s Earth Institute”.

Antwoord in brief Staat

Op 11 december 2012 ontving Urgenda een brief van de Staat waarin hij erkent dat het klimaatprobleem een zeer hoge urgentie heeft, maar de Staat schrijft dat er geen extra actie wordt ondernomen, want Nederland wil niet voor de troepen uit lopen. Op dat moment loopt Nederland bijna achteraan.

Download hier de brief van de Staat aan Urgenda.

Crowd pleiten en mede-eisers

We startten in november 2012 “Wij Willen Actie”, waarbij we mensen vroegen om hun steun en om mee te denken. We introduceerden ‘crowd pleiten’: weet jij een vergelijkbare rechtszaak, zie je een goed argument dat we misschien vergeten, laat het ons weten! En wil je mede-eiser worden, doe mee! Je kunt gratis mede-eiser worden zonder risico. Zo verzamelden we ongeveer duizend mede-eisers voor deze rechtszaak. Nadat de Staat van iedereen een kopie van het paspoort had geëist, werden dat er uiteindelijk 886. Dat waren de formele mede-eisers in deze zaak.

2013 START ZAAK BIJ DE RECHTBANK DEN HAAG, UITSPRAAK 2015

Rechtbank Den Haag: 2013 – 2014

Samen met bijna 900 mede-eisers hebben we op 20 november 2013 de dagvaarding aan de Staat aangeboden. Dit gebeurde bij het gebouw van de Hoge Raad in Den Haag omdat dit het adres is waar dagvaardingen tegen de staat officieel door een deurwaarder ingeleverd moeten worden. Download hier de gehele tekst van de dagvaarding en bekijk hier een videoverslag van de dag.

De kern van het betoog van Urgenda en haar mede-eisers aan de Staat is:

dat het Nederlands emissieniveau onaanvaardbaar hoog is en zo snel mogelijk moet worden gereduceerd:
dat de Staat een bijzondere zorgplicht en verantwoordelijkheid heeft om dat emissieniveau te reduceren;
dat die zorgplicht inhoudt dat in ieder geval in 2020 reeds een reductie van 25-40% ten opzichte van het emissieniveau van 1990 is gerealiseerd;
en dat de Staat ernstig tekort schiet in die zorgplicht.

Na het indienen van de dagvaarding volgen een aantal schriftelijke rondes (reactie van de staat, repliek op de argumenten van de staat, tweede reactie van de staat (dupliek)) en vervolgens was er een mondelinge behandeling op 14 april 2015. De drie zalen in de Rechtbank zaten vol en mensen die er niet in pasten konden via livestream meekijken in de buurt of gewoon thuis achter de computer.

De uitspraak 24 juni 2015: we winnen!

Op 24 juni 2015 wint Urgenda de Klimaatzaak tegen de Nederlandse Staat bij de Rechtbank en dwingt daarmee een stringenter klimaatbeleid af bij de Nederlandse Staat. De Haagse rechtbank stelt de eisers in het gelijk en de overheid moet meer en effectievere klimaatacties ondernemen om het aanzienlijke Nederlandse aandeel in de mondiale uitstoot te verminderen.

De rechter draagt de Staat op om de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 25% te verminderen ten opzichte van 1990. Ondanks de vele goede initiatieven is de CO₂-uitstoot niet gedaald sinds 1990.

Het is wereldwijd de eerste keer dat een rechter een Staat verplicht om maatregelen te nemen tegen klimaatverandering. Internationaal betekent deze uitspraak een steun in de rug voor alle klimaatzaken in andere landen.

Lees hier het vonnis

Lees hier het persbericht van de rechtbank

Lees verder in het persbericht

Bekijk de video over de uitspraak onder aan deze pagina.

FOTO’S & KLIMAATZAAK QUOTES

Fotocredit: Urgenda / Chantal Bekker

2015 START HOGER BEROEP DOOR DE STAAT, UITSPRAAK 2018

Hoger Beroep | HOF Den Haag; 2015 – 2018

Na het verliezen van de klimaatzaak gaat de Nederlandse staat in hoger beroep. Er volgen weer schriftelijke ronden en een mondelinge behandeling op maandag 28 mei 2018.

Zie hier de pleitnota van de Staat in het hoger beroep en hier de pleitnota van Urgenda in hoger beroep.

Op 9 oktober 2018 bekrachtigt het Hof in Den Haag de uitspraak van de Klimaatzaak uit 2015. Ook deze rechter stelt dat de overheid een zorgplicht heeft o haar burgers te beschermen. De Rechtbank deed dit primair op grond van de onrechtmatige daad uit het privaatrecht. Het Hof voegde daaraan toe dat ook op grond van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) een zorgplicht rust op de Staat. De rechter geeft Urgenda op alle punten gelijk, wat leidt tot dezelfde conclusie: de Staat moet de uitstoot van broeikasgassen met minimaal 25% terugdringen voor eind 2020. Lees hier de uitspraak.

Foto’s 2015 (Credits: Urgenda / Chantal Bekker

2018 START CASSATIE DOOR DE STAAT, ADVIES AG/PLVPG SEPTEMBER 2019

Cassatie | Hoge Raad: 2018 – 2019

De Staat gaat in cassatie en ook hier volgen eerst schriftelijke stukken, alvorens er een mondelinge behandeling is. Op 24 mei 2019 vond dat pleidooi plaats bij de Hoge Raad in Den Haag.

Bekijk hier de pleitnota van Urgenda.

De Hoge Raad kreeg vervolgens eerst advies van twee belangrijke en onafhankelijke adviseurs, de plaatsvervangend procureur-generaal en een advocaat-generaal (meestal is een advies slechts van 1 persoon), die op 13 september een doorwrocht advies uitbrachten, wat in lijn was met de eerdere uitspraken en als advies gaf om die in stand te houden.

De uitspraak van de Hoge Raad wordt verwacht op 20 december 2019.

FINALE UITSPRAAK HOGE RAAD 20 DECEMBER 2019

Op 20 december 2019 is geschiedenis geschreven. De Hoge Raad laat het arrest van het gerechtshof in Den Haag in stand. De Nederlandse Staat wordt gehouden aan het oordeel dat de uitstoot van broeikasgassen in 2020 met 25% dient te reduceren ten opzichte van 1990.

MEDIA OVERZICHT

OVERZICHT KLIMAATZAAK

De Klimaatzaak heeft vanaf juni 2015 ontzettend veel aandacht gekregen in binnen- en buitenland. Naast aandacht in de media is de aandacht vanuit de wetenschappelijke wereld ook steeds meer toegenomen. In de meeste handboeken en colleges over de onrechtmatige daad, klimaatverandering en het recht, mensenrechten en aanverwante onderwerpen, staat de Urgendazaak al in de collegestof verwerkt. Juristen studeren erop af, promoveren erop of bespreken de zaak in hun inaugurele rede.

De Universiteit Saint Louis in Brussel heeft een belangrijke juridische faculteit die ook de Belgische overheid bijstaat met hun klimaatwet. Zij volgen de klimaatzaak op de voet. Voor hen was dit reden om Urgenda als Stichting een ere-doctoraat toe te kennen voor haar werk om ontwrichtende klimaatverandering te voorkomen in september 2019. Urgenda is zeer vereerd met deze blijk van erkenning.

De advocaat van Urgenda die vanaf het allereerste begin tot het einde aan de zaak heeft gewerkt, heeft voor zijn werk de Cruquius penning gekregen van de gemeente Haarlemmermeer. Zie hier zijn lezing of lees zijn geschrift De Rechter En De Politiek Een Drieluik. Meer weten over Koos van den Berg zijn betrokkenheid bij het klimaat: bekijk zijn portret.

2019 Finale uitspraak Hoge Raad

De uitspraak van de Hoge Raad in de Klimaatzaak van Urgenda is wereldnieuws. Dezelfde middag waren er al meer dan 730 artikelen in de wereldpers.

20 december 2019 TV-uitzending 20.00 NOS Journaal
20 december 2019 TV-uitzending 18:00 RTL Nieuws
20 december 2019 TV-uitzending 19;30 RTL Nieuws
20 december 2019 artikel 11.03 Hoge Raad houdt Urgenda vonnis in stand NOS Journaal
20 december 2019 artikel niet halen klimaatdoelen is onwil 12.38 NOS Journaal
20 december 2019 artikel Trouw
20 december 2019 artikel Volkskrant
20 december 2019 artikel Financieel Dagblad
20 december 2019 artikel NRC
20 december 2019 artikel Het Parool
20 december 2019 artikel NU.nl

17 december 2019 artikel Nature
A pionier in sustainable innovation: Not slashing emissions? See you in court

2018 Uitspraak hoger beroep Klimaatzaak

In diverse kranten en op allerlei sites zijn artikelen te vinden over het hoger beroep. Van The Guardian tot One World en Trouw tot NOS. U vindt hier een selectie:

24 SEPTEMBER 2015

Staat gaat in hoger beroep – Kamerdebat: NOS met reactie Marjan Minnesma | Nu.nl | BNR | Volkskrant | Een Vandaag

Internationale wetenschappers vragen kabinet ‘Ga niet in beroep’ – BNR

De rechtbankzitting in 2015 trok de aandacht van nationale en internationale media zoals NOS, Nu.nl, RTL Nieuws en Trouw. Klik hiernaast (media) voor het overzicht.

1 SEPTEMBER 2015

Staat kondigt hoger beroep aan: Bekijk hier Marjan Minnesma in Nieuwsuur | Bekijk hier de reactie bij RTL nieuws | Beluister hier Radio 1

24 JUNI 2015 – UITSPRAAK HOGER BEROEP

Klik hier voor internationale media zoals The Huffington Post, RTCC, BBC, The Guardian, Indian Times, Vice en Zweedse en Australische radio.

Internationale media: BBC, Huffington Post, Guardian, TerZake, VTM etc.

2014

In het Nederlandse Juristenblad (NJB) twee artikelen (2014) die uitgebreid aandacht aan de klimaatzaak besteden. In 17 pagina’s wordt de zaak van Urgenda tegen de Staat uitgelicht en becommentarieerd. Klik hier voor het artikel van Liesbeth Enneking en Elbert de Jong en hier voor het artikel van Femke Wijdekop.

2013

Het indienen, in 2013, van de dagvaarding tegen de staat heeft al op vele plekken aandacht getrokken zoals in De Correspondent, de Volkskrant, Trouw, NRC, Studio Max Live, Radio 1 en NUzakelijk.

KLIMAATZAAK INTERNATIONAAL

Urgenda en de mede-eisers waren de eerste ter wereld die de Staat ter verantwoording riepen en vroegen om meer maatregelen te nemen om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. Urgenda kon dat doen omdat Nederland en bijna alle landen in wereld hadden gesteld dat de gevolgen van klimaatverandering zeer groot zouden zijn als er onvoldoende actie zou worden ondernomen (“gevaarzetting” in juridische termen) en dat industriële landen in 2020 tussen de 25% en 40% minder broeikasgassen zouden moeten uitstoten dan in 1990.

Deze norm was tot stand gekomen na consultatie van de wetenschappers verenigd in het IPCC en vervolgens door alle landen bekrachtigd. Wereldwijd wordt de klimaatzaak gevolgd door politici, wetenschappers, burgers, bedrijven, NGOs en media. En in steeds meer landen volgen burgers het voorbeeld van Urgenda: ze brengen hun regering voor de rechter. Ook worden soms bedrijven aangeklaagd voor hun aandeel in de schade als gevolg van klimaatverandering.

In onder meer België, Canada, Colombia, Ierland, Duitsland, Frankrijk, Nieuw Zeeland, Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Zwitserland worden zaken aangespannen tegen de Staat of tegen bedrijven. Urgenda wordt veelvuldig gevraagd om juristen en NGO’s in andere landen te adviseren met betrekking tot mogelijke klimaatzaken in deze landen. Deze zaken kunnen een iets andere insteek hebben, of gericht zijn tegen anderen dan de Staat, maar ze proberen allen om de klimaatverandering zoveel mogelijk te vertragen of te voorkomen. Lees hier meer over internationale klimaatzaken, of neem contact op met onze jurist Dennis van Berkel

De belangrijkste stukken uit de Klimaatzaak zijn vertaald in het Engels, opdat anderen niet het wiel opnieuw hoeven uit te vinden.:

Dagvaarding
Repliek
Uitspraak rechtbank Den Haag
Memorie van Antwoord in beroep
Uitspraak Hof Den Haag
Verweerschrift in cassatie
Repliek in Cassatie
Conclusie van Procureur Generaal

40puntenplan

Urgenda draagt met 700 organisaties oplossingen aan in 40puntenplan

De uitspraak van de Rechtbank in 2015 was bij voorraad uitvoerbaar. Dat betekent dat de Staat meteen aan de slag had moeten gaan, want als Urgenda blijft winnen, dan blijft ook 25% reductie van broeikasgassen in 2020 staan. De datum schuift niet op als de Staat 5 jaar doorprocedeert. Inmiddels is het bijna 2020 en is de uitstoot eind 2018 bijna 15% lager dan in 1990 en nog lang geen 25%. In de eerste twee kwartalen van 2019 is de uitstoot niet omlaag gegaan. Kortom, er is nog vele te doen in 1 jaar. Maar het ka nog steeds. Om de overheid te helpen heeft urgenda samen met inmiddels meer dan 700 organisaties het 40puntenplan gemaakt: 40 maatregelen om het vonnis van de rechter gewoon uit te voeren. Dat plan werd op 24 juni 2019 (de 4^e verjaardag van het eerste vonnis bij de Rechtbank) overhandigt aan de hoogste inhoudelijke ambtenaren van EZK en BZK. Sindsdien is er niet heel erg vele extra gedaan, dus werkt Urgenda nu aan het 50puntenplan, om toch maar steeds weer extra maatregelen toe te voegen, waarmee ze wil laten zien dat het nog steeds wel kan!

En als de overheid het zelf niet kan, dan willen die ruim 700 organisaties ook samen het vonnis uitvoeren, met (financiële) ondersteuning en met betere handhaving van een aantal reeds bestaande wetten en regels. Want: het kan als je het wilt! Zie 40puntenplan.