Wat zijn momenteel de gevolgen van klimaatverandering?

De gevolgen van de huidige klimaatverandering zijn onder andere de alsmaar stijgende temperaturen; de toenames van stormen, zware regenval en hittegolven; het smelten van land- en zee-ijs, het ontdooien van permafrost en ingrijpende veranderingen in leefgebieden van dieren. Al deze veranderingen zijn uitgebreid beschreven in de recente rapporten van het IPCC.

Temperatuurstijging

De wereldwijde temperatuur is sinds het begin van de industriële revolutie substantieel gestegen. In vergelijking met het pre-industriële tijdperk is het nu gemiddeld 0,85°C warmer op aarde. Het tempo van deze opwarming is 10 keer sneller dan in de periodes na elke ijstijd van het afgelopen miljoen jaar. De eerste tien jaar van de 21^e eeuw waren de warmste sinds de start van temperatuurmetingen in 1850. Warme dagen komen vaker voor en het aantal koude dagen neemt af. Negen van de tien warmste jaren ooit gemeten vonden plaats in de 21^e eeuw en 2014 werd wereldwijd het warmste jaar sinds de temperatuur metingen begonnen. In de afgelopen 30 jaar was ieder decennium warmer dan het voorgaande en warmer dan ieder ander decennium sinds 1850.

Zwaardere stormen

Een warmere atmosfeer kan meer vocht vasthouden. Als gevolg hiervan maken we meer en zwaardere stormen mee. Vooral in Amerika en Europa moeten we het vaker van het weer ontgelden. Een voorbeeld is de winter van 2013 in Groot-Brittannië, waar aanhoudende stormen voor overstromingen en veel schade zorgden in wat daar de natste winter in 250 jaar was. Wanneer de opwarming doorzet kan Europa volgens het KNMI in de toekomst iedere 2 jaar te maken krijgen met een storm die dezelfde kracht heeft als Sandy in New York en New Jersey. Klimaatgerelateerde rampen zoals deze brengen de maatschappij grote schade toe. In 2014 waren 87% van alle natuurrampen aan klimaatverandering gerelateerd. De Verenigde Staten werd dat jaar met 8 verschillende weersextremen geconfronteerd die ieder meer dan een miljard dollar schade veroorzaakte.

Zware regenval

Andere recente voorbeelden van extreem weer die aan klimaatverandering worden gerelateerd zijn de overstromingen als gevolg van zware regenval in midden-Europa (Oostenrijk, Tsjechië, Duitsland, Polen, Slowakije) in mei – juni 2013 en de overstromingen die de Balkan begin 2014 teisterden. In beide gevallen waren de overstromingen het gevolg van weersomstandigheden die zich voorheen alleen maar circa 1 keer in de 100 jaar voordeden. Door klimaatverandering worden dit soort zeldzame gebeurtenissen echter steeds meer een normale gang van zaken. Australië zal tegen 2100 bijvoorbeeld, zelfs bij slechts 50cm zeespiegelstijging, te maken gaan krijgen met tot 10.000 keer meer waterrampen dan nu.

Extreme hittegolven

In de afgelopen 50 jaar zijn hittegolven langer, frequenter en intenser geworden, vooral in Europa, Azië en Australië. In Australië heeft men zelfs kleuren aan de warmtekaart moeten toevoegen om de extreme hitte weer te kunnen geven. Hittegolven hebben heel schadelijke gevolgen voor mens en natuur. Zowel in 2003 in West Europa als in 2010 in Moskou stierven meer dan 10.000 mensen als gevolg van een hittegolf en verbrandde minstens 9 miljoen hectare aan gewassen. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat op dit moment ieder jaar gemiddeld 150.000 mensen sterven aan de gevolgen van klimaatverandering.

Verschillende weersextremen zijn door de wetenschap recentelijk in verband gebracht met het instabieler worden van de straalstroom. Deze op 10 kilometer hoogte voorkomende sterke wind zou door de opwarming van de aarde instabieler zijn geworden. De veranderende straalstroom zou onder andere de oorzaak zijn geweest van de extreme hittegolf in Moskou en gelijktijdige overstromingen in Pakistan in juli 2010. De straalstroom is mogelijk ook de verklaring voor de gelijktijdige extreme kou en extreme droogte in respectievelijk Oost- en West-Amerika.

Verminderde omvang land- en zee-ijs

De opwarming heeft ook al grote gevolgen gehad voor de omvang van zowel het land- als zee-ijs. Met name de laatste 10 tot 15 jaar is zowel het volume als de oppervlakte van het zee-ijs rondom de Noordpool in drastisch tempo afgenomen. Uit een recente studie blijkt dat de Noordelijke IJszee elke 10 jaar vijf dagen langer ijsvrij is en dat de vorst tot elf dagen langer op zich laat wachten. Daarnaast smelten wereldwijd gletsjers.

Stijgende zeespiegel

Het smelten van het Noordpoolijs heeft niet alleen vergaande gevolgen voor de natuur en het (menselijk) leven in dat gebied, maar versnelt op haar beurt ook weer de opwarming van de Aarde. De smeltende gletsjers dragen bij aan de stijging van de zeespiegel en creëren waterschaarste voor gebieden die eeuwen lang afhankelijk zijn geweest van smeltwater voor hun zoetwatervoorziening. De film Chasing Ice brengt het verdwijnen van gletsjers erg mooi in beeld. De gevolgen van de stijgende zeespiegel zijn nu al voelbaar op het eilandje Tuvalu, midden in de stille oceaan.

Ontdooiende permafrost

Door de opwarming ontdooit de permafrost in gebieden zoals noordelijk Rusland en Canada. Permafrost is permanent bevroren grond, waarin enorme hoeveelheden koolstof zijn opgeslagen. Door het ontdooien van de permafrost komen deze voorraden in de vorm van methaan en CO₂ vrij in de atmosfeer, wat op haar beurt de opwarming weer versnelt. Wanneer een zogenaamd ‘tipping point‘ optreedt, zal de opwarming van de Aarde versnellen en in toenemende mate oncontroleerbaar worden, daaraan moeten we ons niet willen wagen.

Teruggedrongen ecosystemen

De opwarming zet ecosystemen onder druk doordat de leefomstandigheden veranderen. Zo moeten sommige soorten het hogerop zoeken of naar het noorden migreren voor aangenamere temperaturen, ontstaan er mismatches in ‘aanbod van en vraag naar’ voedsel, en trekken ziekteverwekkers en parasieten naar nieuwe gebieden. Volgens sommige wetenschappers zijn we al in de zesde grote uitstervingsgolf in de geschiedenis van de Aarde beland, waarin soorten 100 tot 1000 keer sneller uitsterven dan de natuurlijke snelheid. Klimaatverandering speelt daar een belangrijke rol in, naast o.a. vervuiling en verwoesting van leefgebieden.

Afgenomen landbouwopbrengsten en voedselzekerheid

Klimaatverandering heeft gemiddeld gezien ook een negatieve impact gehad op landbouw opbrengsten en voedselzekerheid. Met name graan- en maïs opbrengsten zijn als gevolg van klimaatverandering verminderd. Verschillende weersextremen zoals lange droogtes en overstromingen hebben daarnaast geleid tot het mislukken van grote delen van de oogst waardoor voedselprijzen in verschillende gebieden tijdelijk sterk zijn gestegen. Zo’n sterke stijging van voedselprijzen gebeurde bijvoorbeeld naar aanleiding van de hittegolf in Rusland in 2010. Het zijn met name de armere gebieden in de wereld die hier het meest onder te leiden hebben. Zo hebben verschillende analisten op verhoogde voedselprijzen gewezen als mede oorzaak voor de onrust die leidde tot de Arabische Lente.

Onomkeerbare processen in gang gezet

De huidige opwarming van 0,85 graden Celsius heeft daarnaast ook al tot een aantal onomkeerbare processen in ecosystemen geleid. Zo zijn koraalriffen op verschillende plaatsen massaal verbleekt en is de verwachting dat het zee-ijs op de Noordpool binnen tientallen jaren in de zomer helemaal verdwenen zal zijn. Een aantal studies wijzen er ook op dat de ijskap op West-Antarctica door de opwarming in een onomkeerbaar smeltproces is geraakt waardoor de zeespiegel op een honderden tot duizend jaar met 3 tot 5 meter kunnen stijgen.

Het Amerikaanse NASA heeft een interactieve ‘Climate Time Machine‘ gemaakt waarmee de veranderingen in temperatuur, zeespiegelstijging, CO₂-uitstoot en smeltend zee-ijs inzichtelijk worden gemaakt.